Powieści, które musi przeczytać każdy polski inteligent

 

 

 

 

 

 

10 powieści, które musi przeczytać każdy polski inteligent – propozycja Onet Kultura

https://kultura.onet.pl/ksiazki/10-powiesci-ktore-musi-przeczytac-kazdy-polski-inteligent/5c8zh1j#slajd-10

Oto 10 polskich powieści, powstałych w drugiej połowie XX wieku, które człowiek kulturalny powinien przeczytać z uwagą. Warto!

Witold Gombrowicz, "Trans-Atlantyk" (1953) Czesław Miłosz, "Dolina Issy" (1955) Leopold Tyrmand, "Zły" (1956) Stanisław Lem, "Głos Pana" (1969) 1/10 Witold Gombrowicz, "Trans-Atlantyk" (1953)

1/10 Witold Gombrowicz, "Trans-Atlantyk" (1953)

 

Burzycielski, demaskatorski, skoncentrowany na problemie "polskości" "Trans-Atlantyk" to jedna z najważniejszych powieści rewidujących schematycznie postrzeganą, sarmacko-romantyczną polską tradycję. W 1939 roku Gombrowicz ruszył w inauguracyjny rejs transatlantykiem MS Chrobry do Ameryku Południowej. Do Buenos Aires dotarł 21 sierpnia 1939 roku. Kilka dni później postanowił, że do kraju już nie wróci. Akcja "Trans-Atlantyku" toczy się w sierpniu i wrześniu 1939 roku. Jej bohater nazywa się Witold Gombrowicz. Powieść nie jest jednak w oczywisty sposób autobiograficzna – autor fantazjuje, przesyca powieściowy świat groteską. Fabuła skupia się wokół spotkania bohatera z polską emigracją, która na ojczyznę i jej kulturę patrzy przez pryzmat stereotypów. Ponadto środowisko emigracyjne ma usta wypełnione pięknymi, podniosłymi hasłami, a na co dzień kieruje się troską tylko o własny interes.

W przekonaniu Gombrowicza tradycyjnie pojmowany patriotyzm zniewala jednostkę, odbiera jej wolność i indywidualizm. Jest przymusem. Żeby stać się dobrym Polakiem, trzeba się od tego przymusu uwolnić.

2/10 Czesław Miłosz, "Dolina Issy" (1955)

Czesław Miłosz, "Dolina Issy" (1955) Materiały prasowe

 

Powieść wydana przez paryski Instytut Literacki. Londyńskie "Wiadomości" nagrodziły ją tytułem najlepszej książki emigracyjnej 1955 roku. Miłosz przyznawał, że "Dolina Issy" była jego kuracją. Pogrążony w kryzysie twórczym, nie potrafił pisać wierszy. Dopiero gdy skończył "Dolinę Issy" (ukazującą się w odcinkach w paryskiej "Kulturze"), wrócił do pisania poezji.

Ale i "Dolina Issy" to przecież powieść poetycka. Opisana w niej historia dojrzewającego chłopca nosi znamiona autobiografizmu. Miłosz odmalowuje w powieści dwór polski na Litwie, rzekę Issę, napiętą sytuację narodowościową po I wojnie światowej. Dziewiczą, dziką, baśniową przyrodę, a do tego świat przesądów, osobliwych wierzeń, zabobonów, dawnych obrzędów. Powracająca refleksja o śmierci, przemijaniu, o tym, czym w istocie jest życie, czyni z "Doliny Issy" właściwie traktat teologiczny, choć zamaskowany – jak przyznawał sam autor. Krytycy zwracali uwagę na wyjątkowość języka tej powieści – świeżego, odkrywczego, równocześnie konkretnego i poetyckiego. "Dolinę Issy" w 1982 roku zekranizował Tadeusz Konwicki. Powieść wielokrotnie tłumaczona na języki obce. Jedna z najważniejszych spośród tych opowiadających o dojrzewaniu i młodzieńczym poznawaniu świata.

3/10 Leopold Tyrmand, "Zły" (1956)

Leopold Tyrmand, "Zły" (1956) Materiały prasowe

 

Tłumaczona na 18 języków, licząca ponad 600 stron powieść kryminalna Tyrmanda to odmalowany żywym, by nie powiedzieć krwistym językiem obraz powojennej Warszawy, w której grasuje tajemniczy mściciel, walczący ze stołecznymi chuliganami. Tyrmand pokazał w powieści środowiska dziennikarzy, rozrabiaków, zabijaków, koników, handlarzy, robotników i wszelkiej maści cwaniaków. "Złego" zadedykował rodzinnemu miastu – Warszawie. Za powieść dostał… talon na samochód. Książka stała się pierwszym powojennym bestsellerem, czytali ją po prostu wszyscy, a jej sprzedaż ograniczano – do sztuki na kupującego. Dzisiaj nadal zaskakuje niekonwencjonalnością, humorem i wielką inteligencją autora. 

4/10 Stanisław Lem, "Głos Pana" (1969)

Stanisław Lem, "Głos Pana" (1969) Materiały prasowe

 

Wydany w 1969 roku "Głos Pana", będący właściwie rozprawą filozoficzną z intrygą, był polemiką Lema z samym sobą – a raczej z debiutancką powieścią "Astronauci". Fabularnie koncentruje się ona wokół starań naukowców – zaangażowanych w tajną misję o nazwie MAVO pod zwierzchnictwem wojskowych z Pentagonu, odbywającą się na Pustyni Nevada – zmierzających do rozkodowania, przetłumaczenia i zrozumienia transmisji pozaziemskiej, zagadkowego impulsu neutrinowego. O profesorze matematyki, głównym bohaterze Lem pisał: "Hogarth to w pewnym sensie ja. On był w środku jakiś zapiekły, zapalczywy, zły, okrutnik, mściwiec, nienawistnik, skorupiak, szczypawka, pokrzywa, badyl, oset, żółci owiec (…). Wiedział, że znajduje uciechę w cudzej biedzie, i dlatego nie ufał sobie. Na ogół prawdziwi grzesznicy czują się nieźle, to ci, co właściwie nic okropnego nie zrobili, mają wyrzuty sumienia, bo to jest nierówno rozdzielone". "Głos Pana", który zachwycił koneserów, jest dowodem na gigantyczny talent pisarski Lema. Mimo że powieść nie miała tak dynamicznej i efektownej fabuły, do jakich przyzwyczaił autor, atmosfera tajemnicy, nieznanego, wręcz kontaktu z Niewiadomym, prowokuje do stawiania wielkich i inspirujących pytań o istotę świata i naturę człowieka.

5/10 Tadeusz Konwicki, "Mała Apokalipsa" (1979)

Tadeusz Konwicki, "Mała Apokalipsa" (1979) Materiały prasowe

 

Ta wydana w drugim obiegu, odważnie portretująca PRL-owski świat powieść Konwickiego była także wielkim bestsellerem swojej epoki (pierwsze oficjalne wydanie sprzedawano na ulicy prosto z ciężarówki). Tłumaczona na wiele języków, w 1992 roku stała się kanwą filmu w reżyserii Constantina Costa-Gavrasa. Jej bohater, niemłody już pisarz, niegdyś entuzjasta obowiązującego ustroju, obecnie przeciwnik reżimu, zostaje namówiony przez opozycję do dokonania samospalenia – będącego sprzeciwem wobec przyłączenia Polski do Związku Sowieckiego. Podczas swojej jednodniowej wędrówki przez Warszawę (z kanistrem pod pachą) bohater obserwuje groteskowe, zdegenerowane miasto, zasiedlone przez rozchwiane, rozbite, pogrążone w swoich błahych sprawach społeczeństwo. Honor i godność okazują się wartościami na wymarciu. Co zrobi pisarz? Czy na jego dramatyczny krok ktokolwiek zwróci uwagę?

Powieść, którą po prostu trzeba znać.

6/10 Olga Tokarczuk, "Prawiek i inne czasy" (1996)

Olga Tokarczuk, "Prawiek i inne czasy" (1996) Materiały prasowe

 

"Prawiek i inne czasy" to jedna z najpoczytniejszych i najgłośniejszych współczesnych polskich powieści, przełożona na ponad dwadzieścia języków. W tytułowym Prawieku, wsi w Kieleckiem, żyją Boscy i Niebiescy – i to o losach trzech pokoleń tych rodzin, od I wojny światowej do lat 80., opowiada saga Tokarczuk. "Jest to historia świata, który jak wszystko, co żywe, rodzi się, rozwija i umiera", mówiła autorka. Ale równocześnie "Prawiek…" nie ma ambicji uniwersalistycznych – mimo mitu, który jest podwaliną tej powieści, Tokarczuk snuje jednostkową, indywidualną opowieść (głównie o kobietach), nie brnie w Historię, ulega magiczności i fantazmatom, choć nie ucieka od realizmu. "Kto raz widział granice świata, ten najboleśniej doświadczać będzie swego uwięzienia", pisze. I to właśnie w "Prawieku…" tak zachwyca, i tak przeraża – obraz walki z samym sobą, konwenansami, losem.

7/10 Wiesław Myśliwski, "Widnokrąg" (1997)

Wiesław Myśliwski, "Widnokrąg" (1997) Materiały prasowe

 

Autor monumentalnego "Widnokręgu" jest pierwszym laureatem Nagrody Nike – wyróżnienie otrzymał w 1997 roku. "Ideą, która przewodziła mi przy pisaniu »Widnokręgu«, była refleksja nad tym, co to jest miłość", mówił Myśliwski. Jego powieść inicjacyjna przedstawia losy Piotrusia – to jego oczyma oglądamy polską prowincję. Autor prezentuje fenomen życia – znany kurs od młodości do starości naznaczony jest wyjątkowością uczestnictwa i potęgą ludzkiego losu. Stylistycznie wysmakowany, językowo szalenie precyzyjny, ale wykorzystujący mowę potoczną "Widnokrąg" jest także horyzontem polskości.

8/10 Magdalena Tulli, "W czerwieni" (1998)

Magdalena Tulli, "W czerwieni" (1998) Materiały prasowe

 

Druga książka Magdaleny Tulli, która ukazała się w 1998 roku, to opowieść o nierzeczywistym mieście pod szwedzkim zaborem, jego powojennym rozkwicie, kryzysie i finalnym upadku w przemoc i obłęd. Przede wszystkim jest to jednak opowieść o spirali bólu, "o tej nakręcającej się sprężynie cierpienia", z którą bohaterowie nie potrafią sobie nijak poradzić. Zagłuszają je, biorąc udział w wojnie, potem próbują zapełnić pustkę i bezcelowość istnienia w procesie bogacenia się, obrastania w majątek. Ostatecznie jednak ulegają szaleństwu, które wydaje się jedynym sposobem uporania się z rozpaczą. Bezlitosny narrator i fragmentaryczna, labilna fabuła czynią "W czerwieni" lekturą niełatwą, ale bez wątpienia fascynującą. "Czułam się jak ktoś wypisany ze wspólnoty, ktoś, z czyimi doświadczeniami nikt inny się nie identyfikuje. Krótko mówiąc, czułam się depresyjnie" – mówiła o swojej książce autorka.

9/10 Andrzej Stasiuk, "Dziewięć" (1999)

Andrzej Stasiuk, "Dziewięć" (1999) Materiały prasowe

 

"W chirurgicznej precyzji, a jednocześnie sugestywności pisarstwa Stasiuka wychwytuję smak Hamsuna, Sartre’a, Geneta i Kafki. »Dziewięć« to jedno z ważniejszych osiągnięć współczesnej prozy, portret wykorzenionego i niespokojnego pokolenia Europejczyków oraz miasta pogodzonego z tym, że postkomunizm nie jest taki, jakim się go przedstawia" pisał o "Dziewięć" Irvine Welsh, autor słynnego "Trainspotting". Z pozoru sensacyjna, ale banalna historia: Warszawa, początek lata 90., drobny przedsiębiorca Paweł nie jest w stanie zwrócić pożyczonych 200 mln starych złotych, wpada więc w świat gangsterskich machlojek Bolka, Pakera, Jacka. Śródmieście stolicy zostaje przejęte przez wychowany w PRL-u "lud", budowniczych kapitalizmu – to oni sterują miastem, rugując warszawskich inteligentów, podpierających się pamięcią o przedwojennej potędze czy bohaterskiej legendzie powstania warszawskiego. Opowieść tocząca się wokół pieniądza, bogactwa, zachłanności to w istocie refleksja na temat zła i jego metafizyki. 

10/10 Jerzy Pilch, "Pod Mocnym Aniołem" (2000)

Jerzy Pilch, "Pod Mocnym Aniołem" (2000) Materiały prasowe

 

Największy bestseller Jerzego Pilcha, powieść nagrodzona w 2001 roku Nagrodą Literacką Nike. W 2013 roku na jej podstawie Wojciech Smarzowski nakręcił film. Przejmująca, brawurowo napisana – potoczystym, barwnym, finezyjnym, barokowym językiem – książka o upadku, próbach podnoszenia się z niego, o cienkiej granicy między nałogiem alkoholowym a śmiercią. W monologu, który prowadzi pisarz, a zarazem alkoholik, pijackie ciągi, z ich przytłaczającą fizjologią, zostają zamaskowane literaturą. To ona staje się bronią, nadzieją, ale i złudzeniem, ucieczką od druzgoczącej prawdy o życiu, którego już dawno nie ma. W tej powieści jest piekło, jest nadzieja, jest czarny humor i zachwycający dowcip. Mocna lektura o problemie, który dotknął tak wielu.